Z końcem czerwca bieżącego roku wejdzie w życie uchwalona w zeszłym roku zmiana przepisów o przedawnieniu roszczeń. Ma ona na celu ostateczne wyeliminowanie praktyki wszczynania postępowań pojednawczych wyłącznie w celu wydłużenia terminów przedawnienia. Wierzyciele rozważający skorzystanie w najbliższym czasie z drogi sądowej w celu dochodzenia roszczeń, a w szczególności rozważający wszczęcie postępowania pojednawczego, powinni zwrócić uwagę na tę zmianę.
Dotychczasowa praktyka
Dosyć częstą sytuacją w obrocie gospodarczym jest to, że termin przedawnienia danej wierzytelności upływa wtedy, gdy wierzyciel nie jest jeszcze przygotowany lub zdecydowany na dochodzenie jej przed sądem. Powodów jest wiele. Najczęstsze to nadzieja, że dłużnik w końcu wykona dobrowolnie swoje zobowiązanie i kierowane sprawy do sądu nie będzie konieczne albo też oczekiwanie, że w przyszłości pozycja wierzyciela będzie mocniejsza czy to poprzez uzyskanie dodatkowych dowodów, czy też wskutek zakończenia innego postępowania, które może mieć wpływ na wynik sprawy. W ostatnich latach popularną metodą radzenia sobie z taką sytuacji stało się wszczynanie sądowych postępowań pojednawczych.
Postępowanie pojednawcze jest szczególnym rodzajem postępowania sądowego, które zmierza do ustalenia – pod kierunkiem i nadzorem sądu – możliwości ugodowego zakończenia sporu. Postępowanie wszczynane jest na żądanie wierzyciela i zwykle sprowadza się do jednego posiedzenia sądowego, w czasie którego badana jest możliwość zawarcia ugody. W postępowaniu tym sąd nie wydaje wyroku ani nie ocenia w żaden sposób zasadności roszczeń, skupiając się na nakłonieniu stron do zawarcia ugody. Ze względu na taki charakter postępowania pojednawczego, jego wszczęcie nie wymaga przygotowania materiału dowodowego, a opłaty sądowe są wyraźnie niższe od tych należnych od pozwu.
W praktyce wnioski o wszczęcie postępowania pojednawczego są bardzo często składane w sprawach, w których perspektywa zawarcia ugody jest bardzo mało prawdopodobna. Zazwyczaj prawdziwym powodem takich działań jest chęć wydłużenia terminu przedawnienia. Mimo braku szczegółowych regulacji w tym zakresie powszechnie przyjmuje się bowiem, że bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek złożenia wniosku o wszczęcie postępowania pojednawczego, także wtedy gdy postępowanie to nie przyniosło żadnych efektów. Po zakończeniu postępowania pojednawczego bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo.
Praktyka ta prowadzi do zwiększenia nakładu pracy sądów, gdyż po zwykle bezskutecznym postępowaniu pojednawczym strona i tak w końcu składa pozew. Zamiast jednej sąd prowadzi w ten sposób dwie sprawy. Opisana praktyka stanowi też niewątpliwie wypaczenie celów postępowania pojednawczego, którego zamysłem jest stworzenie dla stron szansy na szybkie i polubowne załatwienie sprawy pod kierunkiem sądu, tam gdzie istnieją na to widoki.
Nowe regulacje
Opisana powyżej praktyka została w znacznym stopniu ograniczona przez wprowadzoną nieco ponad dwa lata temu podwyżkę opłaty sądowej od wniosków o zawezwanie do próby ugodowej. Teraz polski ustawodawca zadecydował posunąć się znacznie dalej i postanowił wyraźnie uregulować wpływ postępowania pojednawczego na bieg terminów przedawnienia. W rezultacie wszczęcie postępowania pojednawczego nie będzie już powodowało przerwania biegu przedawnienia, a jedynie jego zawieszenie na czas trwania postępowania pojednawczego. Po zakończeniu postępowania, co zwykle następuje już po jednym posiedzeniu, początkowy termin przedawnienia dokończy swój bieg zawieszony z dniem wszczęcia postępowania pojednawczego, zamiast, jak dotychczas, powstania nowego pełnego terminu przedawnienia.
Oczekuje się, że zmiana znacznie ograniczy liczbę wniosków o wszczęcie postępowania pojednawczego i wyeliminuje dotychczasową praktykę uciekania się do tej procedury jedynie w celu zyskania na czasie.
Nowe przepisy odbierają wierzycielowi istotną korzyść z wszczęcia postępowania pojednawczego związaną z rozpoczęciem nowego terminu przedawnienia w razie bezskuteczności próby ugodowej. W tym kontekście zwrócić należy uwagę, że przepisy przejściowe przewidują, że nowelizacja będzie miała zastosowanie wyłącznie do postępowań pojednawczych wszczętych po jej wejściu w życie, czyli po 30 czerwca 2022 r. Tym samym wierzyciele rozważający wszczęcie w najbliższym czasie postępowania sądowego powinni mieć tę datę na uwadze, gdyż tylko postępowanie pojednawcze wszczęte przed nią daje szansę na ponowne rozpoczęcie terminu przedawnienia w przypadku bezskuteczności postępowania pojednawczego.
